XaPXyH

Мунхаглаж мулгуутах нь тэнэг хvмvvний шинж БНХАУ хvн амынхаа тоог єсгєх асуудлыг 1970-аад оноос эхлэн терийн зохицуулалтаар шийдвэрлэжээ. Харин Монгол Улсын хувьд хvн амын тоог цєєрvvлэх тєрийн зохицуулалтаар явж ирсэн тvvхтэй гэвэл хилсдэхгvй. Хятадууд хvн хэмээх капитал бол мєнгєний машин гэдгийг эртнээс мэдээд ядуу зvдvv нь хамаагvй хvн амынхаа тоог єсгєж байж. Цаг нь болохоор хvмvvс ажилд орж мєнгийг ипvvдэл болтол vйлдвэрлэнэ гэдгийг мэдэж байсан нь тэр.
Монголын тvvхийг харж байхад Хятадын тvvх ч юмуу гэмээр баримтч зєндєє. БНХАУ-ын тvvхээс Монголын тvvх ч гэмээр ойлголтууд гарч ирдэг.

Харин Орос Монголын тvvх бол андуураад эргэлзээд байх юмгvй. Анх Монголд XVIII зууны сvvлээр Оросын хаант засгийн консул ирж байжээ. 1905 оноос хойш орос хvн Монгол нутагт ирж нутагшсан тvvхтэй. Єнєєдрийн ОХУ-ын муж болох Тувад анх 1914 онд орос хvмvvс суурьшиж байсныг тvvхэнд тэмдэглэн vлдээжээ.
Ер нь XVI зууны сvvлд Петер I хааныг агуу их Орос гvрнийг байгуулж байхад Уралын нуруунаас нааш зvvн талд нь шонхор хамартай цагаан царайтай хvмvvс байсангvй, Азийнхан тэр нутгийг эзэмшиж байв.
Харин Хятад, Монгол хоёр бий болсон цагаасаа хаяа залгаж амьдарсан болхоор сайн, муу гом аль аль нь байсан биз. Монголчууд Хятад улсыг єнєєгийн агуу их гvрэн болох замыг нээж єгсєн гэж тvvх судлаачид баталдаг.
Харин хэдэн зууь ..;янган жил хаяа залгаж байсак биднийгээ И.В.Сталин, Оросын коммунист нам хоёр хєєрхєн дєигєсєн дєә. МАХН-ын гараар ээлжит могойгоо бариулж 1950-иад оноос эхлэн хятадуудыг vзән ядах, хєєж явуулах, эрлийз хурлийз хэмээн ялгаварлан хав-чих vзлийг бидний толгойд суулгажээ. Ер нь Хятад упс бол монгол хvний цусан єшєєтэй дайсан гэсэн ойлголтыг монгол хvнд яс цусанд нь шингэтэл суулгаж чадсан нь сонин. Єнеєдєр ч бид тархинд шингэсэн ойлголтоороо аашилж авирлан мунхаглан байна.
Оросууд хятадуудад виз єгєхєєс татгалзсанаас хойш хятадууд ч мен адил оросуудад виз єгєхєє больсон. БНХАУ монголчууд биднийг хэрэв визтэй зорчи гэвэл Америк явцгаах уу эсвэл Германруу явах уу. Тэгээд жаахан арьс, шир, ноос ноолуураа хэндээ єгєх болж байна. Энэ хэдэн жилд бид сайн тэнэлээ, тvvхий эд худалдан авагч даан ч олдсонгvй. Єнєєдєр хvн бvхний амнаас хужаа гэдэг мангас салахаа больжээ. Хятадад эзлэгдлээ л гэнэ, охид хvvхнvvдийг авлаа гэнэ, зодууллаа, зодолдлоо л гэнэ. Энэ бvхний эцэст юу болж байгааг хар. "Хєх Монгол" хєдєлгєєний босс Хонхэрээ: дийн Энхбат хэрэгт холбогдлоо. Терсєн охиныхоо найзыг Євєр монгол аялгаар ярилаа гээд буудчихаж. 2006 онд Хєх хотод суралцаж байсан 10 жилийн Монгол хvv нэг хятад хvvг хутгалсан хэрэг гарсан. Хvvгийн аав Монголоос очоод хvvтэйгээ уулзахад та нар хятадуудыг vздэггvйгээс болж би ийм хэрэг vйлдлээ гэж хэлж. Энэ чинь юу болж байна вэ. Бидэнд єнєедєр хужаагаас єер хямд боловсрол, хоол, эмчилгээ байна уу. Энэ бvхэн хvн бvхний наад захын энгийн хэрэглээ гэдгийг бvгдээрээ мэдэж байгаа.
Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд єнгєрсєн тvvхэнд бие биенээ vзэн ядах хvртлээ дайсагналцсан vйл явдал гараагvй болохыг тvvхийн сурвалж бичгvvд баталж байна. Дээрхийн гэгээнтэн Далай лам хэлэхдээ "Дэлхий дээр дєрвєн сая тvвд хvн эх нутаг, орон гэргvй хятадын тvрэмгийллээс болж тэнэж явна. Гэхдээ бид Хятадын ард тvмэнд єширхєєгvй, Учир нь хvнд єширхех сэтгэл тєрвєл єшєє авах гэсэн бузар муу санаа гарна. Харин ч бид дэлхийтэй танилцаж байна" гэсэн энэ vг vнэхээр агуу юм.
Vvнээс vзэхэд Монголд орж ирж байгаа хятадуудад хуулийг сайн биелvvлэхийг шаардаж, виз єгєхдєє хуулийн тодорхой заалтуудыг хятад хэл дээр орчуулж санамжуудыг мєнгєєр ч болтугай тарааж єг. Мєн хил, гааль дээр ч шалгах vедээ дахин єгч байвал єнєєдрийн хэрэг тєвєг гарахгvй.
Хятад ажилчдаар барилга бариулж байгаа аж ахуйн нэгжvvд vнэн хэрэгтээ мєнгє гаргаж байж согтуу монгол ажилчдыг гуйж ажиллуулна гэхээс цэрвэдэг. Уг нь ийм ойлголт яагаад ч байж таарахгvй. Монголд мэргэжилтэй ажилчид байтугай олигтой малчин ч олдохоо болилоо. Тvvний оронд хятад ажилчдаар барилга бариулж хэл амгvй амар байх нь ойлгомжтой асуудал. Харин ч монгол хvн ажил хий гэхээр зугтаадаг бол хятад хvн ажил єгєхгvй бол уурлаад байх жишээтэй. Vнэн хэрэгтээ vvнээс єєр хямд ажиллах хvч дэлхий дээр байхгvй.
- Монголчууд хэдий залхуу боловч амьдрах эрхтэй нь vнэн юм бол мєнгє хэрэгтэй. Хятадуудаас єєр ажил хийж єгєєд мєнгє vйлдвэрлэдэг хямд машин одоохондоо хаана ч алга. Vнэн хэрэгтээ vvнээс єєр гарц бидэнд байхгvй. Тиймээс ч хятадуудтай ажиллах арга барилаа єєрчил. Тэд нартай Монгол тєрийн машин ажиллах ёстой. Дэлхийн эдийн засаг єнєєдєр зургаан триллион долларт багтаж байхад БНХАУ-ын санхvvгийн боломж 1,2 триллион болоод байна. Америк, Европ тэр чигээрээ vл хєдлєх хєрєнгийн санхvvтэй холбоотой гvн хямралд орж олон банк дампуурч байхад Монгол Улс БНХАУ-ын ачаар одоохондоо чимээгvй байна.

Бусдыг даган харайлгаж яваа бид яг л сармагчин
' Хvн нэгэн тєрлийн амьтан бопохын хувьд тэр шинж тєрх байнга илэрч байдаг аж. Тэр ч байтугай тухайн хvний сэтгэхvйн хєгжил, оршин сууж байгаа улс ррны нийгмийн байдал, эрх чєлєє тvvний баталгаа болох орлого, мэдээллийг олж авах орчин, тvvнд єгєх vнэлэмж, шийдвэр гаргах тєвшингєєс нь дvгнэж vэээд адгуусан амьтныхаа шинж тєрхєєс хэр хол, ойр байгааг тогтоож болдог гэнэ. Энэ утгаараа Монгол хvн амьтныхаа тєрєлд ойрхон байна уу гэсэн эмзэглэл тєрєх юм.
Ер нь амьтны хамгийн энгийн тvгээмэп шинж тєрх бол бие биеийгээ дуурайх, дагалдах, харилцан єрсєлдєх, дайсагналцахаас харагддаг. Vvнийг хvмvvс сайн мэднэ.
Монгол Улсын Ерєнхийлєгч Н. Энхбаяр АНУ-д хоёр удаагийн айлчлал хийхдээ АНУ-ын Ерєнхийлєгч, ноён Ж.Буш тєрийнхєє дуулал эгшиглэх vед зvрхэн дээрээ гараа тавьж хvндэтгэл vзvvлж байхыг харж ирээд шууд л хуулбарласан. Монгол Улсын тєрийн дуулал дуулагдах vед Монгол Улсын Ерєнхий сайд, УИХ-ын дарга, Их хурлын эрхэм гишvvд бас л дуурайв. Баруун, зvvн аль ч хамаагvй тааралдсан гараараа элгээ тэврэх болсныг бvгд л дуурайх янзтай. Сургуулийн хvvхдvvд, Урлаг соёлынхон тэднийг дагалдав. Арай л арми цэрэг, цагдаагийнхан номхон командаа зєрчиж элгээ тэврэх дєхєв.
Харин баруун гараараа зvрхээ дарж мэндлэх, хvндэтгэл vзvvлэх явдал нь олон зууны Исламын шашны дэг жаяг гэж vздэг. Єчvvхэн миний зvрх бурхан таных гэсэн утга сана а г илэрхийлж байгаа нь тэр гэнэ билээ. Ер нь Исламын шашны энгийн эрхэм єс бол эрэгтэй хvvхдийн бэлэг эрхтнийг багад нь хозлох,болон эvрхээ дарж мэхийн хvндэтгэл vзvvлэх ёс байдаг. Харин ноєн Ж.Буш яаж яваад энэ хvндэтгэлийг олж авсныг хэн мэдлээ. Уг нь. бурхандаа их vнэнч хvн гэсэн. Ямар ч байсан Орос, АНУ-ын 30 жил тасарсан харилцааг шинэ шатанд гаргаж ирсэн АНУ-ын Ерєнхийлєгч асан ноён Ж.Картер ОХУ-д айлчилж байсан vеийг саяхан Телевизээр vзvvлэв. Ж. Картер, М.Горбачёв нар зэрэгцээд номхон зогсож байх юм. Тэгэхээр АНУ-ын тєрийн дуулал дуулагдахад элгээ тэврэх нь ямар ч байсан хуульчлагдаагvй юм байна.
Харин монголчууд бидний хувьд заавал зvрхээ дарж эвхрэх хэрэг байна уу. Элгээ тэврээд євчин хvсээ юv чи гэж хєгшчvvлд загнуулж байснаа хvмvvс ярьдаг. Магадгvй, Исламын шашинтай нєхєд биднийг шоолон тохуурхаж байхыг vгvйсгэх газар байхгvй. Ер нь монгол тvмнийг энэ мэт бусдыг дуурайх vндэс суурийг МАХН хэрэгжvvлсэн гэхэд худал гэхгvй байх. МАХН-ын vндсэн суурь vзэл баримтлал бол материализм мєн бєгєєд матери анхдагч, оюун санаа хоёрдогч гэсэн философийг одоогийн Монгол Улсын нийт хvн амын 92 хувь буюу 15 наснаас дээш насны хvн амын толгойд програмчлан анхан, дунд, дээд шатны сургуулиар дамжуулан суулгасан. Гэтэл єнєєгийн бидний vндсэн чиг баримжаа бол хvний оюун санаа хязгааргvй агуу юм. тиймээс хvндээ тулгуурласан нийгэм хувь хvнийг хєгжvvлэх асуудлыг урьдал болгож, vндсэн чиг баримжаа маань 100 хувь єєрчлєгдєхєд хурээд байхад МАХН-ыг даган гvйж яваа бид ч хvн биш сармагчин болчихож. Энэ мэт бидэнд эргэж харах олон асуудал байна.

Ниргэсэн хойно нь хашгирав гэгч болов доо
1970,1980-аад оны залуучууд єнєєдрийн Оюу толгой руу хошуурч байгаа шиг Эрдэнэтийн уурхай, vйлдвэрийн зvг зvтгэж байлаа. Гэтэл тэд vнэхээр ихийг бvтээж хийсэн нь хэний ч нvдэн дээр илхэи байдаг. Гэтэл єнеєдєр Эрдэнэтийн vйлдвэр vндсэндээ vе vеийн нам, намын гишvvдийг баяжуулах эх vvсвэр болж байгаагаас биш Монголын эдийн засагт тєдийлєн бvрэн хэмжээгээрээ нэмэр хандив болж чадахгvй байна. Харин ч суvлийн vед Эрдэнэт улсын vйлдвэрийн дарга телевизээр хэлсэн vгэндээ "Монгол Улсын нэг ч болтугай иргэн баяжиж болохгvй юу гэсэн утга санааг удаа дараа илэрхийлэх боллоо. Хуулийн хvрээнд хэн ч баяжих, емч хєрєнгєтэй болох нь нээлттэй. Харин Эрдэнэт vйлдвэрийг vндсэндээ МАХН хувьчлаад авчихаж гэж хэлж болох цаг иржээ.
Эрдэнэтийн vйлдвэр хоногт 200-250 тонн шохойг зэсийн хvдэртэи хутгаж молибден гэдэг баяжмалыг гарган авч цэвэр зэс боловсруулах гадаадын компанид худалддаг. Єнеєдєр Монгол Улсын шохой vйлдвэрлэгчид тонн шохойг 28-30 мянган тєгрєгийн єєрийн єртєгтэйгээр vйлдвэрлэж байна. Энэ vнэ
сvvлиин гурван жилд тогтвортой байгаа. Гэтэл Эрдэнэт vйлдвэр сvvлийн хоёр жилд шохой худалдан авах vнэндээ гурван удаа єєрчлєлт оруулж тонн шохойг 78 мянган тєгрєгєєр худалдан авч байна. Энэ бvхэн эцэстээ Эрдэнэтийн vйлдвэрийн удирдлагууд мєнгє олох, МАХН-ыг санхvvжvvлэх эх vvсвэр болжээ. Жишээ нь, нэг жилд 72000 тн шохой Эрдэнэт vйлдвэр хэрэглэдэг гэвэл шохойн єєрийн єртег нь хоёр тэрбум тєгрєг байхад 5,6 тэрбум тєгрєгєєр худалдан авч байна. Vvнээс дотоодын шохой vйлдвэрлэгч нар 10 хувь буюу 7200 тонныг ч нийлvvлж чадахгvй. Харин Хятад улсаас vнэ хямдтай шохойг УИХ-ын гишvvд, дархан аврага Б.Бат-Эрдэнээр толгойлуулсан шохойн ченжvvд шахаж тvvнийхээ тодорхой хэсгийг намын санхvvжилтэд єгч байна гэлцэнэ. Ер нь Монголчууд енєєдер МАХН-д элсэж байж тєрийн албан тушаал болон ямар нэг ашигтай бизнест хєл тавих буюу бизнесийн бvлэглэлд орж амь зуухаас єєр гарц vгvй боллоо.
Vvнээс vзхэд Оюу толгойн тєрийн мэдлийг єндєржvvлэх гэдгийг элсэнд ус хийхтэй адилтгаж болох цаг ирэв.
АНУ-ын сонин хэвлэлд тогтвортой байдлын гэрээ хийгээгvйгээс болж "Айвенхоу майнз" компанийн хувьцааны ханш маш ихээр унаж байна гэж бичээд. Монголчууд тэмцлээ цаашид vргэлжлvvлбэл уг компанийн хувьцааны ханш цаашид унах болно. Энэ бол енєєдрийн "Айвенхоу майнз" компанийн 10-аас доошгvй хувийг эзэмшиж байгаа Монголын тєр, засгийн удирдлагуудын толгойны євчин болоод байна гэж бичиж буй.
"Айвенхоу майнз" компанитай тогтвортой байдлын гэрээ байгуулахыг дэмжиж байгаа томчуул тус компаниас мєнгє аваагvй харин хувьцаа авсан гэдэг. Vнэн худлыг цагдаа, шvvх илрvvлэх боломжгvйг Америкт болсон нэгэн хуриман дээр "Айвенхоу майнз" кампанийн ажилтан монголчуудад ам алдсан тухай дам яриа байдаг. "Айвенхоу майнз" компанийн єнєєдрийн унасан хувьцааны ханш тогтвортой байдлын гэрээ зурах тэр алтан агшинд 50-100 дахин єсєх магадлалтай гэнэ.
Иймээс нєхдvvд минь архиа бага ууж, нойрноосоо болж єгвєл хурдхан сэрээд "Айвенхоу майнз" компанийн хувьцааг сайн унагааж худалдан авах боломжийг хайвал яасан юм бэ.
Харин єнєєдєр олсон хэдээрээ vнэтэй орон сууц худалдан авч маргааш дампуурч мэдэх моргеиж буюу vл хєдлєх хєрєнгийн дампууралд єртєж хадгаламж зээлийнхний хойноос очих гээгvй юм бол хувьцаа авцгаах хэрэгтэй гэсэн сурталчилгаа vнэний хувьтай байж болох.
АНУ-д амьдарч байгаа зарим монгол яг єнєєдрийн, Монголд болж байгаа шиг багахан хувийг нь тєлж банкны зээлээр том, том орон сууц, хаус худалдан аваад, єрд орж гасалж гангинаж явна гэнэ. Ямар Америкт суулт хийлтэй биш дээ.
Монголчууд барилгын бизнест шууран орж байгаа нь эцэстээ єр болж дампууралд хуссэн хvсээгvй хvргэдэг болохыг гадаад зах зээл харуулж байгаа гэнэ. Бид ч цаад зах нь гурван жилийн дараа ийм байдалд орохыг тооцоолсон байна. Таны vнэ хvргэж авсан орон сууц гурван жилийн дараа vнэгvй болбол та банкны ард унавал яах вэ. Байшингаа заръя гэхээр хvн авахгvй, єрєє телєєгvйгээс шvvхэд очихыг хэлж байгаа нь энэ.
Vнэн хэрэгтээ та урьд нь цуглуулсан хэдэн мєнгєє банкинд тушааж, тэр банкийг дэмжлээ ч мєнгє хvvлэх євчиндєє баригдсан тэр банк эээлийг тараагаад єнєєгийн хадгаламж зээлийнхний хойноос очно. Харин тэр цагийг тэвчээртэйхэн хулээж чадвал сууцыг хямдаар авах боломж гарна. Монголын сан хємрєт нимгэн юм чинь гурван жилийг ч хvлээхгvй хvнд байдалд орж болно. Хэрэв бид моргеижийн дампууралд орвол юун Солонгос, тvvнээс ч илvv бэрхшээл тулгарна. Бидэнд тэдэн шиг эх оронч сэтгэлгээ, хувь хvний санхvvгийн боломж байхгvй. Тэд яасныг сана. Алтан ээмэг, бєгж, зvvлт бугуйвч vнэтэй цайтай бvхнээ тайлж єгч байсныг бидний нугэлт "цэхэр"-vvд 90-оны сvvлчээр харж л байсан шvv дээ.