XaPXyH

Улсын нэгдсэн тєсєв
Улсын нэгдсэн тєсвийн нийт орлого, тусламжийн дvн 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 820.6 тэрбум тєгрєг, нийт зарлага ба эргэж тєлєгдєх цэвэр зээл 813.0 тэрбум тєгрєг болж, нийт тэнцэл 7.6 тэрбум тєгрєгийн ашигтай гарч, ємнєх оны мєн vеийнхээс 41.0 тэрбум тєгрєгєєр буурав. Тєсвийн урсгал орлого 816.8 тэрбум тєгрєг, урсгал зардал 683.6 тэрбум тєгрєг болж, урсгал тэнцэл 133.2 тэрбум тєгрєгийн ашигтай гарч, ємнєх оны мєн vеийнхээс 6.7 тэрбум тєгрєгєєр буурлаа . Татварын нийт орлого ємнєх оны мєн vеийнхээс 59.9 хувь, vvний дотор орлогын албан татвар 75.2 хувь, гадаад худалдааны татварын орлого 72.0 хувь, онцгой албан татвар 53.3 хувь тус тус нэмэгдэв.

Улсын нэгдсэн тєсвийн нийт зарлага, эргэж тєлєгдєх цэвэр зээлийн дvнд урсгал зардал 84.1 хувь, хєрєнгийн зардал 10.1 хувь, эргэж тєлєгдєх цэвэр зээл 5.8 хувийг эзэлж байгаа нь ємнєх оны мєн vеийнхээс урсгал зардлын хувийн жин 1.7 пунктээр, эргэж тєлєгдєх цэвэр зээл 0.9 пунктээр єсч, хєрєнгийн зардлын эзлэх хувийн жин 2.6 пунктээр буурчээ. Хєрєнгийн санхvvжилтэд 2008 оны эхний 5 сард 81.9 тэрбум тєгрєг зарцуулсан нь ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 20.7 хувь буюу 14.0 тэрбум тєгрєгєєр нэмэгдсэн боловч тєлєвлєснєєс 74.8 хувь буюу 243.0 тэрбум тєгрєгєєр дутуу санхvvжигджээ.

Мєнгє, зээл, vнэт цаасны зах зээл
Mонгол банкны мэдээгээр мєнгєний нийлvvлэлт (M2) 2008 оны 5 дугаар сарын эцэст урьдчилсан гvйцэтгэлээр 2556.3 тэрбум тєгрєгт хvрсэн нь ємнєх сарынхаас 3.6 хувь буюу 89.8 тэрбум тєгрєгєєр, ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 30.0 хувь буюу 590.2 тэрбум тєгрєгєєр тус тус єссєн байна. Гvйлгээнд байгаа бэлэн мєнгє 2008 оны 5 дугаар сарын эцэст 373.6 тэрбум тєгрєгт хvрсэн нь ємнєх сарынхаас 8.6 хувь буюу 29.5 тэрбум тєгрєгєєр, ємнєх оны мєн vеийнхтэй харьцуулахад 15.7 хувь буюу 50.7 тэрбум тєгрєгєєр нэмэгдлээ. Иргэд, байгууллагын тєгрєгийн хугацаат хадгаламж ємнєх сарынхаас 2.4 хувь буюу 25.9 тэрбум тєгрєгєєр, ємнєх оны мєн vеийнхтэй харьцуулахад 24.5 хувь буюу 220.0 тэрбум тєгрєгєєр тус тус нэмэгдэж 1117.1 тэрбум тєгрєгт хvрэв...

Гадаад валютын хадгаламж 454.2 тэрбум тєгрєгт хvрсэн нь ємнєх сарынхаас 5.5 хувь буюу 23.8 тэрбум тєгрєгєєр, ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 47.0 хувь буюу 145.1 тэрбум тєгрєгєєр илvv байна. Монгол банкны мэдээгээр аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн єрийн vлдэгдэл ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 64.8 хувиар єсч, 2487.6 тэрбум тєгрєгт хvрсэн байна. Иргэдийн хэвийн зээлийн єрийн vлдэгдэл 76.8 хувиар єссєн бол хувийн секторт 66.5 хувь, бусад секторынх 2.4 дахин, санхvvгийн бусад байгууллагынх 3.4 дахин єсч, улсын секторынх 55.7 хувиар буурчээ. Харин хугацаа хэтэрсэн зээлийн єрийн vлдэгдэл 7.2 хувь, чанаргvй зээлийн єрийн vлдэгдэл 8.7 хувь єсєв. Банкны системийн хэмжээгээр чанаргvй зээл 69.5 тэрбум тєгрєгт хvрч, нийт зээлийн єрийн vлдэгдлийн 2.8 хувийг эзэлж байгаа нь ємнєх оны мєн vеийнхээс 1.4 пунктээр буурсан байна.

Тєгрєгийн ам. доллартай харьцах нэрлэсэн ханш 2008 оны 5 дугаар сарын эцэст 1161.37 тєгрєг болж ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 0.31 хувь чангарав. Харин тєгрєгийн евротой харьцах нэрлэсэн ханш 1810.69 тєгрєгт хvрсэн нь 2007 оны мєн vетэй харьцуулахад 15.6 хувь, тєгрєгийн юаньтай харьцах нэрлэсэн ханш 167.41 тєгрєг болж 9.9 хувь суларсан байна.

Хєрєнгийн биржид vнэт цаасны арилжаа 2008 оны 5 дугаар сард нийт 22 удаа явагдаж, 55.6 сая ширхэг vнэт цаас арилжигдаж, 25.8 тэрбум тєгрєгийн гvйлгээ хийгдэв. Арилжигдсан vнэт цаасны тоо 2008 оны 4 дvгээр сартай харьцуулбал 16.2 дахин, гvйлгээний хэмжээ нь 7.0 дахин тус тус єссєн байна. Ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад арилжигдсан vнэт цаасны тоо 4.0 дахин, гvйлгээний хэмжээ 4.2 дахин єсєв.
ТОП-20 дундаж индекс 2008 оны 5 дугаар сард 11366.4 болж, ємнєх сарынхаас 1079.4 нэгжээр буурчээ. Хєрєнгийн зах зээл дээр vйл ажиллагаа явуулж байгаа хувьцаат компаний нийт vнэт цаасны зах зээлийн vнэлгээ 2008 оны 5 дугаар сард 830.1 тэрбум тєгрєгт хvрч, ємнєх сарынхаас 1.4 хувь буюу 12.2 тэрбум тєгрєгєєр буурсан байна.

Хэрэглээний vнийн индекс
Хэрэглээний бараа, vйлчилгээний vнэ улсын дvнгээр 2008 оны 5 дугаар сард ємнєх сартай харьцуулахад 3.8 хувь єсчээ. Энэ єсєлтєд хvнсний барааны бvлгийн vнийн дvн ємнєх сартай харьцуулахад 7.6 хувиар нэмэгдсэн нь голлон нєлєєлсєн байна. Харин боловсролын vйлчилгээний бvлгийн дvнгээр vнэ тогтвортой, холбооны хэрэгсэл, шуудангийн vйлчилгээний бvлгийнх 0.4 хувь буурсан бєгєєд тэдгээрээс бусад бvлгийн vнэ дvнгээрээ 0.3-9.2 хувь єсчээ. Хэрэглээний бараа, vйлчилгээний vнэ улсын дvнгээр 2007 оны жилийн эцсийнхээс 18.5 хувь єссєн байна. Энэ єсєлтєд хvнсний барааны бvлгийн vнэ 39.1 хувь, эм, тариа, эмнэлгийн vйлчилгээнийх 19.7 хувь, согтууруулах ундаа, тамхиных 8.1 хувь, зочид буудал, нийтийн хоол, дотуур байрны vйлчилгээний бvлгийнх 15.7 хувь, хувцас, бєс бараа, гутлынх 5.2 хувь нэмэгдсэн нь нєлєєлжээ. Хэрэглээний бараа, vйлчилгээний vнэ 2008 оны 5 дугаар сард ємнєх сартай харьцуулахад Говь-Алтай, Завхан, Баянхонгор аймагт 0.3-3.7 хувиар буурч, бусад аймаг нийслэлд 2.0-7.3 хувиар єслєє.

Гадаад худалдаа
Гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 2 336.5 сая ам.доллар, vvнээс экспорт 997.6 сая, импорт 1 338.9 сая ам.доллар болж, гадаад худалдааны тэнцэл 341.3 сая ам.долларын алдагдалтай гарлаа. Нийт бараа эргэлт ємнєх оны мєн vеийнхээс 74.3 хувь, экспорт 50.4 хувь, импорт 97.6 хувиар тус тус єслєє.

Ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад экспортын дvнд єндєр хувийн жин эзэлдэг эрдэс бvтээгдэхvvн 207.8 сая ам.доллараар, vнэт ба хагас vнэт чулуу, металл гоёлын зvйлс 113.5 саяам.доллараар, нэхмэл болон нэхмэл бvтээгдэхvvн 3.5 сая ам.доллараар, тvvхий болон боловсруулсан арьс, шир, ангийн vс, эдгээрээр хийсэн эдлэл 0.5 сая ам.доллараар нэмэгдэж, харин vндсэн тємєрлєг болон тvvгээр хийсэн бvтээгдэхvvн 3.6 сая ам. доллараар, мал, амьтад, тэдгээрээс гаралтай бvтээгдэхvvн 1.0 сая ам.доллараар буурчээ.

Зэсийн баяжмалын экспортын биет хэмжээ ємнєх оны мєн vеийнхээс 1.3 хувь, vнийн дvн нь 34.2 хувиар єссєн байна. 2007 оны эхний 5 сарын байдлаар нэг тонн зэсийн баяжмалын vнэ дунджаар 1134.0 ам.доллар байсан бол 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 1 502.3 ам.доллар болж, 32.5 хувиар нэмэгдэв. Импортын дvнд єндєр хувийн жин эзэлдэг эрдэс бvтээгдэхvvний импорт 139.8 сая ам.доллараар, авто, агаар, усан замын тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд ангийн импорт 115.7 сая ам.доллараар, машин, механик тєхєєрємж, цахилгаан хэрэгсэл, дуу хураагч, зурагт, тэдгээрийн сэлбэг, эд ангийн импорт 71.8 сая ам. доллараар, vндсэн тємєрлєг тvvгээр хийсэн бvтээгдэхvvн 57.2 сая ам. доллараар, хvнсний бэлэн бvтээгдэхvvн 30.8 сая ам. доллараар, ургамлын гаралтай бvтээгдэхvvний импорт 25.3 сая ам.доллараар, хими, химийн vйлдвэрийн бvтээгдэхvvн 17.5 сая ам доллараар єсч, харин нэхмэл болон нэхмэл бvтээгдэхvvний импорт 4.4 сая ам доллараар буурав.

Ємнєх оны мєн vеийнхээс автобензиний импортын биет хэмжээ 19.7 мянган тонноор, vнийн дvн 48.8 сая ам.доллараар, хєнгєн тэрэгний импортын биет хэмжээ 8.3 мянган ширхэгээр, vнийн дvн 43.2 сая ам.доллараар, гурилын импортын биет хэмжээ 25.5 мянган тонноор, vнийн дvн 18.7 сая ам.доллараар нэмэгдэж, харин цахилгаан эрчим хvчний импортын биет хэмжээ 42.3 сая квт.цагаар, vнийн дvн 102.9 мянган ам. Доллараар буурлаа.

Аж vйлдвэр
Аж vйлдвэрийн нийт бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 2005 оны зэрэгцvvлэх vнээр 658.1 тэрбум тєгрєг болж, ємнєх оны мєн vеийнхээс 6.5 хувь буюу 40.4 тэрбум тєгрєгєєр єссєн байна. Ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад бусад ашигт малтмал олборлолт, ус ариутгал, усан хангамж, цахилгаан, дулаан, уур vйлдвэрлэл, нvvрс олборлолт, мебель тавилга vйлдвэрлэл, боловсруулах салбарын бусад бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэл, хvнсний бvтээгдэхvvн, ундаа vйлдвэрлэл, тємєрлєг бус эрдэс бодисоор хийсэн эдлэл vйлдвэрлэл, резин болон хуванцар бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл, тємрийн vйлдвэрлэл, нийтлэх, хэвлэх, дуу бичлэг хийх ажиллагаа газрын тос, шатдаг хий олборлолт, химийн бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэл, цахилгаан машин хэрэгсэл vйлдвэрлэл, тамхи vйлдвэрлэл, кокс,шингэн болон цацраг идэвхт тvлш vйлдвэрлэл, бичиг хэргийн болон тооцоолох техник vйлдвэрлэл зэрэг салбарын vйлдвэрлэл 7.7 хувиас 7.6 дахин єсч, харин арьс, шир боловсруулах, ширэн эдлэл, гутал vйлдвэрлэл, металлын хvдэр олборлолт, нэхмэлийн vйлдвэрлэл, мод, модон эдлэл vйлдвэрлэл, эмнэлгийн багаж хэрэгсэл, нарийн хэмжvvр, хараа зvйн хэрэгсэл, цаг vйлдвэрлэл, цаас, цаасан бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэл, хувцас vйлдвэрлэл, vслэг арьс боловсруулалт, машин тоног тєхєєрємжєєс бусад тємєр эдлэл vйлдвэрлэл, зэрэг салбарын vйлдвэрлэлт 4.1-41.3 хувь буурсан байна.

Аж vйлдвэрийн мэдээнд хамрагдсан гол нэрийн бvтээгдэхvvнийг ємнєх оны мєн vетэй харьцуулбал 62.7 хувийнх нь vйлдвэрлэл єсч, 37.3 хувийнх нь vйлдвэрлэл буурсан байна. Аж vйлдвэрийн гол нэр тєрлийн бvтээгдэхvvнээс цахилгаан, дулаан, нvvрс, тvгээсэн цэвэр ус, газрын тос, хайлуур жоншны баяжмал, цайрын баяжмал, малын мах, хиамны зvйл, тараг, малын тэжээл, талх, нарийн боов, чихэр, гоймон, архи, пиво, цэвэр ус, жvvс, тамхи, хивс, шахмал эм, цемент, шохой, шавардлагын зуурмаг, тємєр бетон эдлэл, металл бэлдэц, металл цувимал зэрэг бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл биет хэмжээгээр єсч; харин 35 хувийн агуулгад шилжvvлсэн зэсийн баяжмал, 47 хувийн агуулгад шилжvvлсэн молибдений баяжмал, алт, гурил, жигнэмэг, спирт, дарс, єлєн гэдэс, тарилгын эм, катодын зэс, бетон дэр, цул бетон, ган тємєр хийц, нэг удаагийн тариур, лаа зэрэг бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл биет хэмжээгээр буурсан байна. Аж vйлдвэрийн салбарын дvнгээр 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 1197.5 тэрбум тєгрєгийн (оны vнээр) бvтээгдэхvvнийг дотоод, гадаадын зах зээлд борлуулав.

Тээвэр
Тємєр замаар 2008 оны эхний 5 сард 6.1 сая тонн ачаа, давхардсан тоогоор 1.8 сая зорчигч тээвэрлэсэн нь ємнєх оны мєн vеийнхээс тээсэн ачаа 4.0 хувь буюу 233.1 мянган тонноор єсч, зорчигчдын тоо 1.6 хувь буюу 28.6 мянган хvнээр буурчээ. Тємєр замын дотоодод тээвэрлэсэн ачаа 14.6 хувь буюу 431.6 мянган тонноор нэмэгдэж, олон улсад тээвэрлэсэн ачаа 6.8 хувь буюу 198.5 мянган тонноор буурав. Дамжин єнгєрєх тээврийн ачааны хэмжээ 1145.8 мянган тоннд хvрч, 2007 оныхоос 33.9 хувь буюу 587.3 мянган тонноор буурсан нь нийт ачаа эргэлт буурахад нєлєєлсєн байна.

Агаарын тээврээр 2008 оны эхний 5 сард 762.8 тонн ачаа, давхардсан тоогоор 129.7 мянган зорчигч тээвэрлэж, ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад тээсэн ачаа 10.9 хувь буюу 75.2 тонноор, зорчигчдын тоо 4.3 хувь буюу 5.3 мянган хvнээр єслєє. Агаарын тээврийн олон улсад тээвэрлэсэн зорчигчдын тоо 14.7 хувь буюу 11.9 мянган хvнээр єсч, орон нутагт тээвэрлэсэн зорчигчдын тоо 14.8 хувь буюу 6.5 мянган хvнээр буурав. Тємєр зам болон агаарын тээврийн салбарын нийт орлого 2008 оны эхний 5 сард 111.4 тэрбум тєгрєгт хvрч, ємнєх оны мєн vеийнхээс 18.2 хувь буюу 17.2 тэрбум тєгрєгєєр нэмэгджээ.

Ажилгvйчvvд
Аймаг, нийслэлийн хєдєлмєр, халамжийн vйлчилгээний хэлтэс (ХХVХ)-т бvртгэлтэй ажилгvйчvvдийн тоо 2008 оны 5 дугаар сарын эцсийн байдлаар 32.2 мянгад хvрч, ємнєх оны мєн vеийнхээс 3.5 хувь буюу 1.2 мянган vнээр буурсан байна. Улсын хэмжээгээр 18.2 мянган эмэгтэй ажилгvй гэж бvртгvvлсэн нь нийт бvртгэлтэй ажилгvйчvvдийн 56.4 хувийг эзэлж байна. Бvртгэлтэй ажилгvйчvvдээс 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 15.1 мян.хvн ажилд орсны 15.1 хувь нь тєрийн ємчит vйлдвэрийн газар, тєсєвт байгууллагад, 84.9 хувь нь компани, хоршоо, бусад байгууллагад ажилд оржээ.

Эрvvл мэнд
Тєрсєн хvvхдийн тоо 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 25.1 мянга болж, ємнєх оны мєн vеийнхээс 21.3 хувь буюу 4.4 мянган хvvхдээр, амаржсан эх 25.0 мянга болж, 21.1 хувь буюу 4.3 мянган эхээр нэмэгджээ.
Нэг хvртэлх насандаа 539 хvvхэд эндэж, ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 29.6 хувь буюу 123 хvvхдээр, 1-5 хvртэлх насандаа 107 хvvхэд эндэж, ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 5.9 хувь буюу 6 хvvхдээр нэмэгдсэн байна. Эхийн эндэгдэл 8 болсон нь ємнєх оны мєн vеийнхээс 65.2 хувь буюу 15 эхээр буурчээ.

2008 оны эхний 5 сард 1000 амьд тєрєлтєд ногдох нялхсын эндэгдэл 21 болж ємнєх оны мєн vеийнхээс 1 пунктээр, харин 1000 амьд тєрєлтєд ногдох тав хvртэлх насны хvvхдийн эндэгдэл 4 болж ємнєх оны мєн vеийнхтэй харьцуулахад 1 пунктээр буурсан байна. Нялхсын эндэгдэл /1000 амьд тєрєлтєд ногдох/ Дорноговь, Євєрхангай, Архангай, Говьсvмбэр, Хэнтий, Баянхонгор, Хєвсгєл, Увс, Говь-Алтай, Сvхбаатар, Завхан аймагт улсын дунджаас дээгvvр байна.

Халдварт євчнєєр євчлєгчдийн тоо 17.4 мянга болсон нь ємнєх оны мєн vеийнхээс 8.9 хувь буюу 1.7 мянган хvнээр буурав. Вируст гепатитаар євчлєгчдийн тоо ємнєх оны мєн vеийнхээс 2.0 дахин,салхин цэцгээр євчлєгчдийн тоо 19.1 хувь, тэмбvvгээр євчлєгчдийн тоо 7.2 хувь, гонококкт халдвараар євчлєгчдийн тоо 3.4 хувиар єсч, харин цусан суулгаар євчлєгчдийн тоо 11.6 хувь, сvрьеэгээр євчлєгчдийн тоо 9.8 хувь, трихомониазаар євчлєгчдийн тоо 1.7 хувиар буурчээ. Вируст гепатит євчний дэгдэлт хvн амын дунд ялангуяа цэцэрлэг, сургуулийн насны хvvхдvvдийн дунд илvv эрчтэй тархсан байна. Нийт вируст гепатитаар євчлєгчдийн 91.1 хувь нь А хэлбэрийн вируст гепатитаар євчилжээ. Улсын хэмжээнд оны эхний 5 сарын байдлаар 1172 хvн “гар, хєл, амны євчин” (энтеровирус)-єєр євчилсєн нь оношилгоогоор батлагдсан байна. Улсын хэмжээнд 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар нийт 6.3 мянган хvн нас барсанаас 26.8 хувь буюу 1.7 мянга нь эмнэлэгт нас баржээ. Ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад нийт нас барсан хvний тоо 5.9 хувиар єсчээ. Эмнэлэгт нийт 281.4 мянган хvн хэвтэж эмчлvvлэв. Хувийн эмнэлгvvд 2008 оны эхний 5 сард 387.5 мянган хvнд vйлчилж, 2.8 тэрбум тєгрєгийн тєлбєртэй vйлчилгээ vзvvлжээ. Ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад хувийн эмнэлгээр vйлчлvvлсэн хvний тоо 3.0 хувь, vйлчилгээний тєлбєрийн хэмжээ 10.5 хувиар нэмэгджээ.

Гэмт хэрэг
2008 оны эхний 5 сард бvртгэгдсэн гэмт хэрэг 8.7 мянга болж ємнєх оны мєн vеийнхээс 4.6 хувь буюу 416 хэргээр буурчээ. Гэмт хэргийн гаралт 2007 онтой харьцуулахад Баян-Єлгий, Завхан, Говьсvмбэр, Ємнєговь, Хєвсгєл, Хэнтий, Тєв, Орхон, Дархан-Уул, Дорнод, Дорноговь, Дундговь, Сvхбаатар, Євєрхангай, Говь-Алтай аймагт 6.3-50.0 хувиар буурч, харин бусад аймаг, нийслэлд 1.0-26.7 хувь єссєн байна.Ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад хvнийг санаатай алах гэмт хэрэг 36.5 хувь, шvvн таслах ажиллагааны эсрэг гэмт хэрэг 28.0 хувь, цэргийн албаны эсрэг гэмт хэрэг 21.4 хувь, ємчлєх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг 12.7 хувь, (vvнээс: булаалт 30.0 хувь, завших vрэгдvvлэх 23.6 хувь, хулгай 13.8 хувь, залилан 9.5 хувь), захиргааны журмын эсрэг гэмт хэрэг 11.8 хувь, тээврийн хэрэгслийн хєдєлгєєний аюулгvй байдал, ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэрэг 8.4 хувь, бусдыг амиа хорлоход хvргэх 5.4 хувь, албан тушаалын гэмт хэрэг 2.4 хувь, vндэсний аюулгvй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 2.0 хувь, нийгмийн аюулгvй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 1.4 хувиар буурчээ. Харин аж ахуйн эсрэг гэмт хэрэг 4.3 хувь, хvvхэд, гэр бvл, нийгмийнёс суртахууны эсрэг гэмт хэрэг 4.7 хувь, хvний амь бие, эрvvл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 5.3 хувь, (vvнээс: иргэдийн эрх чєлєє, эрvvл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 10.9 хувь, бусдыг болгоомжгvй алах 16.7 хувь), хvний эрх, эрх чєлєє, алдар хvнд, нэр тєрийн эсрэг гэмт хэрэг 9.1 хувь, дээрэм 11.7 хувь, хvн амын эрvvл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 25.9 хувь, иргэдийн улс тєрийн болон бусад эрх, эрх чєлєєний эсрэг гэмт хэрэг 83.3 хувь, байгаль хамгаалах журмын эсрэг гэмт хэрэг 4.0 дахин єсєв.

Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол 2008 оны эхний 5 сарын байдлаар 12.3 тэрбум тєгрєг болж, єнгєрсєн оны мєн vеийнхээс 32.8 хувиар буурсан байна. Харин нийт хохирлын нєхєн тєлvvлэлт 2.3 тэрбум болж єнгєрсєн оны мєн vеийнхээс 35.3 хувиар нэмэгдсэн байна. Гэмт хэргийн улмаас нийтдээ 12.3 тэрбум тєгрєгийн хохирол учирсны 68.3 хувь нь буюу 8.4 тэрбум тєгрєг нь иргэдийн ємчийн хохирол байна. Нийт хохирлын18.6 хувийг нєхєн тєлvvлжээ.

Read More......

Монголчууд далайд гарцгvй гэдэг байсан нь саяхан . ОХУ-ын Владивостокт оюутан ч сургаж узсэн одоо яасан нь тодорхойгvй. Сvvлд дуулдах нь ээ, тєгсєєгvй сураг дуулдсан. Бид далайгаас хол, далай мэдэхгvй болохоор энэ талаар ойлголт байхгvй.
Гэтэл тєрийн тvшээд vvнийг далимдуулаад юм, юм л хийдэг бололтой. Монгол Улс далайд гарцгvй орнуудын хоёрдугаарт жагсдаг гэнэ. Vvнийг vл харгалзан манай Засгийн газар сvvлийн жилvvдэд хєлєг онгоцны хєгжлийг хєхvvлэн дэмжих болсон. Одоо далай тэнгист єєрийн гэсэн байр суурьтай болж, энэ нь ч єсєх хандлагатай байгаа юм байна. Манай улсын Засгийн газар далайн худалдаагаараа бахархах болсон.

Далайд гарцгvй манайх одоо 73 хєлєг онгоцтой бєгєєд эдгээр нь тус бvр доод тал нь 1000 (Британийн) тонн ачаа тээвэрлэх хvчин чадалтай гэнэ. Нэг британи тонн гэдэг нь ойролцоогоор 1016 кг-тай тэнцдэг аж. Гэвч энэ мэдээнд баярлахаасаа айдас, хvйдэс илvv дагуулж байгаа юм. Ер нь шулуухан хэлэхэд бид геополитикийн эрсдэлтэй, аюултай тоглоомд хутгалдсан бололтой. Туг далбаагаа тvрээслvvлснээр хялбар аргаар хурдан мєнгєтэй болж болно хэмээн итгэсэн Монголын тєрийн тvшээдийн гэнэн тэнэгийг харийнхан шоолж суугаа нь лавтай. Монголын далбааг ашиглаж буй хєлєг онгоцны эзэд єєрсдийгєє хэн болох, юу хийдэг талаараа тодорхой тайлбар єгєхєєс татгалзаж буй бєгєєд олон улсын хууль сахиулагчид энэ талаар нэлээд сонирхож байгаа гэх мэдээлэл байгаа юм.

Их Британийн Стратеги судлалын тєвийнхєн нэгэн чухал мэдээлэл олсон бєгєєд уг мэдээллийн дагуу судалгаа хийж, тэр талаараа Тэнгисийн цэргийн сургуулиас эрхлэн гаргадаг сэтгvvлд єнгєрсєн онд нийтлvvлсэн байна. Хоёр сард нэг удаа гардаг уг сэтгvvлд бичихдээ "Туг далбаагаа тvрээслvvлж буй орнууд далайн салбарын хvрээнд тэгш эрхтэй байх зарчимтай. Тэд хєлєг онгоцны эздийг халхлан, олсон ашгаа нууж, гэмт хэрэгтнvvдтэй сvлбэлдэн алан хядагчдад хууль бус бvх тєрлийн барааг тээвэрлэх, магадгvй єєрсдийн хийсэн зэр зэвсгийг ч зєєвєрлєх боломж буйг vгvйсгэх аргагvй" гэсэн байна.

Тэгэхээр энэ мэдээллээр бол Монгол Улсын туг далбааг ашиглагчид хууль бус vйл ажиллагаа эрхлэгчид байхыг vгvйсгэх аргагvй байгаа юм. Хэдийгээр манай улс далайд бараа тээвэрлэх эрхтэй ч Засгийн газар vvнийг хориглодог. Энэ салбарын хvрээнд Сингапурт тавин давхар цамхагт ажлын байртай. Vvнийг нь "Ахмад" хочтой Чонг Коу Сен хэмээгч удирддаг аж. Монголчууд ямар компанитай зууралдсан тухай мэдээлэл єгєхийн тулд ноён Чонгийг хэн бэ гэдгийг хэлэх нь зvйтэй болов уу. Тэрбээр 2002 оныг хvртэл Камбожийн далбаан дор vйл ажиллагаагаа явуулж байжээ. Гэвч тэнгисийн цэргийн хvчнийхэн доорх хоёр хэргийг илрvvлснээс тэрбээр Камбожтой хийсэн гэрээгээ цуцалсан гэнэ. Тодруулбал, Францын тэнгисийн цэргийнхэн 235 сая ам.доллартай тэнцэхvйц хэмжээний хар тамхийг Камбожийн далбааг залсан хєлєг онгоцоос илрvvлсэн гэнэ.

2002 онд БНАСАУ-ын ачааны хєлєг онгоц Йемен рvv явж байхдаа мєн" Камбожийн далбааг мандуулсан байжээ. Vvнийг Испанийн тэнгисийн цэр¬гийнхэн илрvvлж, онгоц дотроос "Скад" маркийн 15 пуужин, 85 торх тvлш байсныг илрvvлеэн гэх баримт байдаг. Усан онгоцыг тvрээслэгчид дээрх зvйлсийг цементний уутанд нуусан байжээ. Vvний дараахан Монгол Улсын туг далбааг намируулсан хєлєг онгоц далайд цєєнгvй vзэгдэх болсон байна. Сэтгvvлд нийтэлс-нээр Монголын тvнш болох ноён Чонг нь Корасиа дахь хєлєг онгоцны худалдааны ихэнх хувьцааг эзэмшдэг аж. Тvvний компани нь БНАСАУ-ын хєлєг онгоцны агентлагийн vvрэг гvйцэтгэдэг гэнэ. Хойд Солонгос нь аюул заналаар дvvрэн, тогтворгvй дэглэмтэй орон юм. Тиймээс тус улсын гэгдэх онгоцууд байнга шvvмжлэлд єртєж байдаг. Жишээ нь, япончууд БНАСАУ-ын хєлєг онгоцыг нутаг дэвегэртээ нэвтрэхэд хатуу хязгаарлалт тавьдаг.

Японы тэнгисийн цэр¬гийнхэн сvvлийн жилvvдэд БНАСАУ-д хязгаарлалт тавьж буй ч хєлєг онгоцны тоо нь нэмэгдсээр байгаа талаар мэдээллэсэн байна. Энэ нь Манай Улсын далбааг мандуулсан хєлєг онгоцтой холбоотой гэнэ. Vvний зэрэгцээ Ливан, Сири болон Оросын хєлєг онгоцууд ч Чингэс хааны єлгий нутаг болох Монгол улсын далбааг ашиглаж байна. Америкийн хууль сахиулах байгууллагынхныг бодлогошролд оруулж буй нэг зvйл бол Монгол Улс сvvлийн таван жилд АНУ-аас жил бvр дунджаар 12,8 сая ам.долларын тусламж авсан. Мән Америкийн татвар тєлєгчдийн сан болох Мянганы сорил-тын сангаас 285 сая ам.дол¬ларын буцалтгvй тусламж олго-сон. Гэтэл монголчууд Америкаас янз бvрийн тусламж авч байгаа хэрнээ зэвеэг тараах, гэмт хэрэгтнvvдтэй хамсаж, сэжигтэй vйл ажиллагаа явуулсаар байгаа нь тус улсын тэнгисийн цэргийнх-ний гайхшрапыг бараад буй юм байна. Мєн туг далбаагаа бусдад ашиглуулж байгаа нь АНУ болон тvvний холбоотнуудын аюулгvй байдалд заналхийлж байгаа vйлдэл гэнэ. Бас нэг зvйлийг онцлох ёстой. Єнгєрсєн жил манай улс АНУ болон тvvний холбоотнуудын тархалтын аюулгvй байдлыг хангах vvднээс Монгол Улсын далбааг мандуулсан онгоц сэжиг бvхий байвал шалгалт хийж болох тухайд хvлээн зєвшєєрсєн гэнэ. Энэ нь эрсдлийг бага зэрэг л бууруулж байгаа ч vvнд тайвшрах аргагvй болов уу.

Учир нь Монгол шиг улс орнууд ийм аюултай бvсэд (далай) хєвєхийг зєвшєєрєх боломж олгохгvй байх хэрэгтэй гэж vзжээ. Vvнээс узэхэд тєрийн тvшмэдvvд ил далд их л юм хийдэг бололтой. Мэдээж, тэд тєрийнхєє далбааг ашиглуулсны тєлєє багагvй мєнгє халаасалдаг байж таараа. Харин тэр мєнгє хаагуур, хэний халаасанд орж байгаа нь хамгийн сонирхолтой байгаа юм. Энэ мэтээр ухаад байвал юм, юм л гараад байх бололтой. Гадны нэгэн сэтгvvл дээр Монголын тєрийн далбааг ашиглаж буй далайчдын талаар тодорхой бичсэн бололтой. Далай бол дээрэмчид, террористуудын жинхэнэ vйл ажиллагаагаа явуулдаг талбар гэж vздэг. Эцэст нь єгvvлэхэд алтан соёмбот далбаа минь арай ийм хууль бус бусармаг юманд єртєх учиргvй билээ. Read More......