XaPXyH

Єдрєєс єдєрт даяарчлагдаж буй єнєє vед хvйтэн дайны улбаа болон мэдээллийн дайн єрнєж эхлээд байна.
Ялгаатай нь бууны гох биш маусны товч дарж байна. Улс орнууд хоёр системд хуваагдан бие биенийхээ эсрэг зэвсэг барин тэмцдэг байсан vе єнгєрч, ашиг сонирхол нь зєрчилдсєн улс орнууд бие биенийхээ эсрэг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр худал мэдээлэл тараах, мэдээлэл тvгээгч радио телевиз, сервер компьютер руу нь халдаж ажилгvй болгох, чухал мэдээллийг хулгайлах зэрэг vйл ажиллагаа явуулах боллоо.

Энэхvv мэдээллийн дайн эхлээд олон жил болж байгаа бєгєєд кибер орон зайд єрнєж буй хэсгийг кибер дайн гэж нэрлэдэг болжээ. Бидэнд мэдэгдэж байгаагаар кибер дайнд АНУ, Хятад зэрэг улсууд тэргvvлж бусад улсууд ч хошуучлан орж байна.
Тухайлбал Швейцарийн шифрийн тєхєєрємж vйлдвэрлэдэг Крипто АГ /Crypto AG/ -ийн тохиолдол юм. 1952 оноос хойш vйл ажиллагаа явуулж, дэлхийн таван улсад салбараа нээсэн энэ компани дэлхийн олон оронд мэдээллийн аюулгvй байдлыг хангах техник, технологи нийлvvлдэг. Олон орны фирм, банк, бvр цаашлаад цэргийхэн болон засгийн газрууд энэ компаниас бvтээгдэхvvн авдаг байжээ. 1996 онд тус фирмийн бvтээгдэхvvнд АНУ болон Германы тусгай алба "back door" буюу арын хаалга суулгаж олон жилийн турш 120 гаруй улсын засгийн газар, элчин сайдуудын яриаг уншиж байсан нь илэрчээ.

2000 онд АНУ єєрийн холбооны тагнуулын Эшелон сvлжээг ашиглан европын онгоц vйлдвэрлэгч Айрбус компани Саудын Арабд онгоц нийлvvлэхдээ хахууль єгснийг мэджээ. Энэ мэдэгдлээс болж дээрх миллиардаар яригдаж байсан гэрээ цуцлагдсан байна. Анх энэ сvлжээ хуучнаар ЗХУ болон тvvний холбоотны цэргийн болон дипломатын холбоог чагнах зорилгоор байгуулагджээ. Єнєєдєр энэ сvлжээ нь алан хядагчдын сvлжээ, хар тамхины худалдааг илрvvлэх болон улс тєр, дипломатын тагнуулын зорилгоор ашиглаж байна. Хvйтэн дайнаас хойш мєн vйлдвэрлэлийн тагнуулд ашиглаж байгаа ажээ. Энэхvv сvлжээ нь АНУ-ын vндэсний аюулгvй байдлыг хамгаалах албанд (NSA) харъяалагддаг бєгєєд 28 000 ажилтантай билээ. Энэхvv сvлжээ нь олон оронд байрлах чагнах станц болон єєрийн хиймэл дагуулын тусламжтайгаар сансрын, богино долгионы болон хєдєлгєєнт холбооны бvх сувгийг чагнаж тэдгээрээс тодорхой vг, хэллэг, яриа, дуу хоолой, хаягийг Шvvн авч судалгаа хийдэг байна.

Хамгийн сvvлийн жишээ бол Хятадын тагнуулын кибер сvлжээг илрvvлсэн Канадын судалгааны Мунк (http://webapp.mcis. uto-ronto.ca/) тєвийн мэдэгдэл юм. GhostNet нэртэй энэхvv сvлжээг Энэтхэг дахь Далай ламын тvр Засгийн газрын компьютерийн системийг шалгах явцад илэрсэн ба одоогоор 103 орны 1295 компьютерээс мэдээлэл татсан нь тодорхой болжээ. Ихэвчлэн Азийн улсуудын гадаад явдлын яам, элчин сайдын яамд, олон улсын байгууллагууд, хэвлэл мэдээллийн тєв рvv халджээ. Олон орны эрх баригчид єєрийн орны мэдээллийн аюулгvй байдлаа єндєржvvлэхээ мэдэгдээд байна. Мунк тєвийн судлаач Рон Дейбэрт энэ халдлагыг "Олон улсын гэмт хэрэг" гэж vзэж байгаа ба цаашид кибер ертєнцийн халдлагыг хянах замыг эрэлхийлэхийг уриалжээ.

Хятад улс нь хамгийн их буюу 300 сая интернэт хэрэглэгчдээ сервэр дээрх шvvлтvvр программын тусламжтайгаар байнга хянаж байдаг билээ. Мэдээллийн технологийн салбар цаашлаад кибер дайнд Хятад улс бусад улсын адил бэлтгэж, хєрєнгє хаяж байгаа ба энэ салбарыг vндэстний аюулгvй байдлын тvвшинд авч vзэж байна.

Зарим тохиолдолд кибер дайн ердийн дайнтай зэрэг явагдаж байгаа нь 2008 оны наймдугаар сарын Орос Гvржийн дайн болон Израйлийн 2009 оны нэгдvгээр сарын Газын зурваст хийсэн цэргийн ажиллагааны vед болсон vйл явдлууд юм. Тухайн vед сєргєлдєгч талууд бие биенийхээ засгийн газар болон банкны систем рvv дайралт хийсэн ба зарим тохиолдолд эдгээрийг олон хоногоор зогсоож байжээ.

Энэ vйлдvvдийн цаана нэг болон хэсэг бvлэг хvмvvс байж болох ч халдах бай, зорилго зэргээс харахад Засгийн газар болон тусгай албад байхыг vгvйсгэх аргагvй юм.
Дээрх тохиолдлууд нь энэ дайны нэгээхэн хэсэг тулаан бєгєєд цаашид ч далдаар vргэлжилсээр байх бизээ. Манай орны иргэд, компани болон байгууллагууд энэ талаар анхаарч єєрийн холбогдох мэдээллийг тодорхой тvвшинд хамгаалах хэрэгтэйг ойлгох ёстой.